Yazı dizisi: Geçmişten günümüze Mardin (4)

Bu haftaki yazımımızda açık hava müzesi görünümünde olan Mardin’in antik kenti Dara’yı kaleme aldık.

Mardin’in 30 kilometre güneydoğusunda, Mardin-Nusaybin karayolu üzerinde kalıntıları bulunan antik Dara kenti isminin Darius’un başkenti anlamına gelen ‘Dağara’dan aldığı belirtiliyor.

Burada yapılan arkeolojik kazılarda ortaya çıkan kalıntıların dünyanın ilk su barajına ait olduğu sanılmaktadır. Dara antik kenti Prof. Dr. Metin Ahunbay tarafından araştırılmış ve ‘Mardin, Taşın Belleği’ isimli kitabında da yayınlanmıştır. Prof. Dr. Metin Ahunbay kitabında bu kentin Roma imparatoru Anastasius tarafından kurulduğunu ileri sürmüştür.

Mezopotamya’nın önemli antik yerleşimlerinden olan Dara’nın ne zaman kurulduğu hakkında net bir bilgiye ulaşılamamaktadır. Bununla beraber arkeolojik Kaynaklar Ahamanişlerin Kralı Darxis tarafından MÖ. 530-570 yıllarında kurulduğundan söz etmektedir. Bu antik yerleşim İranlılar ile Romalılar arasında sürekli el değiştirmiş, MS. 7. yüzyılda Arap istilasına uğramış, daha sonra da yerel beylikler tarafından yönetilmiştir. Dara, 15 ve 16. yüzyıllarda çevresindeki diğer yerleşim alanları ile birlikte Osmanlıların eline geçmiştir. Dara antik kentinden günümüze kale kilise, köprü, su kanalları, depo, su sarnıçları, arasta, kaya mezarları ve sivil yerleşim binalarına ait kalıntılar ulaşmıştır. Bu kalıntılara dayanılarak kuruluşundan itibaren Ahamanişlerin tanrısı Ahura Mazda’ya inanıldığı ve bunun için de birtakım ateş kuleleri yapıldığı belirtilmektedir. Antik kentten günümüze kalıntıları gelebilen, moloz taş, tuğla ve kesme taştan yapılmış olan surlara dayanılarak çok iyi korunmuş bir kent olduğu anlaşılmaktadır. Şehri kuşatan surlar eski mezarlık olan Mahsara’yı da içerisine alarak Kesik Kaya üzerinden Hakni mevkiine çıkar. Böylece bu sur duvarları içerisindeki iç kale ile birlikte Osmanlı döneminde yapılmış Kale Camisi’nin doğusunda birleşir. Günümüzde bu surların içerisinde kentin önemli yapıları olan kilise, saray, cami, arasta, köprü ve sarnıçların izleri görülmektedir. Surların içerisinde bulunan İç Kale ise şehrin kuzeyinde 50 metre yüksekliğindeki tepe üzerinde tüm yöreye hakim biçimde kurulmuştur. Bu tepenin yamaçlarında ve çevresinde de sivil yaşama ait evlerin kalıntılarına yer yer rastlanmaktadır.

Arkeolojik kazıların 1986 yılında başladığı Dara’da, yeterli ödenek ayrılamadığı için üstünde yerleşik köyün bulunduğu alanın ancak yüzde 10’u ortaya çıkarabildi.

Bölgenin en önemli turizm merkezlerinden biri olmaya aday olan antik kente gün ışığına çıkarılan eserler arasında yaklaşık 5 kilometre uzunluğunda şehir surları, su sarnıçları, kaya mezarlar, kiliseler, agora, köprüler, silolar ve buna benzer yapılarla bir şehrin tüm ihtiyacına cevap veren kamusal yapılar bulunuyor.

Yerebatan Sarnıcı

Dara’da bir köy evinin altında 25 metre derinlikte yer alan ve köylülerin Zindan ismini verdiği Yerebatan Sarnıcı ise 15 yıl içinde temizlenerek gün yüzüne çıkarıldı.

Bölgeye ziyaretçi akını sürüyor

Antik kent Dara, yaz aylarıyla birlikte ziyaretçilerin akınına uğruyor. Güneydoğunun yaz sıcaklarına aldırmayan yerli ve yabancı turistler, Mardin kent merkezine 30 kilometre uzaklıktaki Dara’yı ziyaret ediyor.

Dünyada eşi benzeri yok

Dara alanında, kaya ve toprağa gömülü lahit mezarlardan sanduka mezarlara kadar değişen mezar tiplerinin görülüyor. Dara’daki “Galeri Mezar” olarak adlandırılan ünik mezarın, dünyada bir benzerinin olmadığı belirtiliyor. Dara Antik Kenti’nde arkeolojik kazı çalışmaları yapılan ve restore edilen su sarnıcı ve Galeri Mezar, 2017 yılında ziyarete açılmıştı.

Gelecek yazımızda başlıca harabeleri yazmaya devam edeceğiz. (Mardin İpekyolu Gazetesi)